De plaats waar de Grote Kerk staat, is eeuwenlang een heilige plek geweest. Vóór de komst van de Romeinen lag hier een Bataafse cultusplaats in de openlucht. De Romeinen brachten de Bataven wat beschaving bij door halverwege de eerste eeuw een stenen tempel voor hen te bouwen.
Gallo‐Romeins
De tempel was 11,5 bij 8,5 meter groot. Rond het jaar 100 werd het gebouw waarschijnlijk op bevel van keizer Traianus vervangen door een veel groter exemplaar: 31 bij 23 meter. Het was een van de grootste Gallo‐Romeinse tempels ten noorden van de Alpen. De tempel was van het Gallo‐Romeinse type, met een hoog centraal heiligdom (cella) binnen een zuilengang. In tegenstelling tot de gemiddelde Gallo‐Romeinse tempels was het heiligdom in Elst rechthoekig en stond het op een podium. Het gebouw had daarmee veel meer de vorm van een ‘klassieke’ Romeinse tempel. Wetenschappers zien dit als een politiek‐religieuze daad: de Bataven waren goede vrienden van de Romeinen en werden daarom geacht ‘Romeinser’ te zijn dan andere inheemse volkeren.
Bouwmateriaal
Voor de bouw van de tempel zijn kalk‐ en tufsteen gebruikt. Soldaten van het Nijmeegse Tiende Legioen bikten kalksteen uit groeven in de buurt van Metz in het huidige Noord‐ Frankrijk. Tufsteen kwam uit de Eifel. De fundering van de cella rustte op honderden eikenhouten heipalen.
Ontmoetingsplaats voor mensen en goden
De tempel was ruim 15 meter hoog en was – net als de Grote Kerk nu – in de wijde omgeving zichtbaar. Het heiligdom stond op een ommuurd terrein van 70 x 83 meter, de temenos. Dit was de ontmoetingsplaats van mensen en goden. Voor de ingang van de tempel stond het altaar waar geofferd werd. Op het terrein zijn meerdere kuilen gevonden met resten van dieren en andere offergaven: stille getuigen van plechtigheden die hier plaatsvonden. In de derde eeuw raakte de tempel buiten gebruik. De ruïnes ervan waren nog tot in de achtste eeuw te zien.
“
