Kasteel Heukelum, vanouds ook Merckenburg genoemd, ligt even buiten het oude vestingstadje Heukelum op de grens van Gelderland en Zuid-Holland. De roemruchte familie Van Arkel liet het kasteel rond 1286 bouwen. Het was ooit een robuust kasteel met torens, een binnenplaats, dubbele gracht en een voorburcht. Tegenwoordig oogt het kasteel als een rustiek 18e eeuws landhuis.
Visioen
De reden waarom Jan van Arkel het kasteel rond 1286 liet bouwen, moeten we zoeken in de kruistochten. Toen ridder Jan van Arkel tijdens de Vijfde Kruistocht voor de muren van Jeruzalem gelegerd lag, kreeg hij een visioen. Volgens de overlevering verscheen de aartsengel Gabriel boven de muren van Jeruzalem en sprak: ‘Gaat heen waar deze zwaan U brengt en bouw daar uw slot’. Jan van Arkel voer met zijn schip achter de zwaan aan en toen deze zich nestelde in Heukelum, gaf de familie opdracht hier een slot te bouwen.
Arkelse Oorlog
Kasteel Heukelum maakte deel uit van negen burchten die de positie van de familie moest versterken op de roerige grens tussen Gelre en Holland. Tijdens de Arkelse oorlog (1401-1412) zijn behalve Heukelum al deze burchten verwoest. Kasteel Merckenburg is daarmee de laatst overgebleven stamburcht van de familie van Arkel. Heukelum bleef nog lang een hoge heerlijkheid: een ministaatje met een eigen munt en verschillende voorrechten.
Waterlinie
In het rampjaar 1672 trokken de troepen van de Franse koning Lodewijk XIV op naar Holland. Ze werden tegengehouden door de waterlinie, waarop de Fransen alle bouwwerken ten zuiden van deze tijdelijke grens plunderden en verbrandden. Ook Heukelum, toen inmiddels een verouderde vesting, ontging dit lot niet. Kasteel en stad liepen zware schade op. Het mag een wonder heten dat de middeleeuwse poorttoren bewaard is gebleven. Tegen de oude toren werd in 1732 een dubbel Amsterdam grachtenhuis gebouwd. Momenteel wordt het kasteel Heukelum particulier bewoond en is niet toegankelijk voor het publiek.
“
