De vestingstad Elburg heeft een bijzondere vorm. In tegenstelling tot de meeste middeleeuwse steden is de plattegrond van Elburg niet rond maar rechthoekig. Ook het stratenpatroon bestaat uit rechte lijnen en haakse hoeken. Zelfs de kerk staat niet middenin de stad maar aan de rand bij de oude stadsmuur.
Middeleeuws
Elburg ademt nog steeds een middeleeuwse sfeer. Dat komt vooral door de nauwe steegjes, oude huizen en begroeide stadswallen. Elburg is echter niet gegroeid rond een centrale kerk, zoals de meeste middeleeuwse steden, maar ontworpen op de tekentafel. Directe aanleiding daarvoor was de tweede Sint-Marcellusvloed van 1362 en een grote overstroming vijf jaar later. Daarbij verdronken honderden mensen en dieren en werden grote stukken land weggeslagen. Willem van Gulik, hertog van Gelre, besloot daarom de hele stad te verplaatsen.
Dambordpatroon
De Veluwse rentmeester, Arent Thoe Boecop, kwam met een vooruitstrevend ontwerp. Hij gaf Elburg het rechthoekige dambordpatroon van een Romeinse stad. In 1392 begon de nieuwbouw, wat voor die tijd een enorm project was. Willem van Gulik kondigde in 1396 aan dat hij de voortgang van de bouw wilde inspecteren. In allerhaast werd iedereen opgetrommeld om het project op tijd af te ronden. Toen Willem dat najaar op bezoek kwam, was de nieuwe stad klaar. Alleen de kerk stond nog buiten de muren. De bisschop had nog geen toestemming gegeven voor verhuizing. Dat gebeurde pas een jaar later. Midden in de stad was geen plek meer, daarom staat de kerk nog steeds in een hoek vlakbij de stadsmuur.
Verval van Elburg
De toekomst van Elburg als vestingstad en Hanzestad leek rooskleurig. Maar nog geen eeuw later verloor Elburg haar handelspositie en moest noodgedwongen terugvallen op de visserij. Vijf eeuwen later paste Elburg nog steeds binnen de stadsmuren van 1392. De moderne tijd ging eraan voorbij. En dat maakt Elburg juist voor de bezoeker van nu erg aantrekkelijk.
